Nguyễn Văn Khải – Ông già ozon
.
Những ghi chép vội vã đúng sự thật trong năm ngày (04/11-09/11)
trở lại huyện Điện Biên cùng các thành viên “ Cơm có thịt” đến với các trường
mầm non nhiều khó khăn và trường THPT chuyên Lê Quí Đôn – TP Điện Biên.
1. Đừng để trẻ ngoan
lớn lên thành kẻ hư.
Sau vài trăm lần bị hất lên,xô ngang kéo dọc, xuống đi bộ hoặc
đẩy xe, khi xe dừng lại để phó phòng giáo dục huyện Lê Văn Chình xuống trình
báo với trạm kiểm soát biên phòng, tôi ghé vào một điểm trường mầm non Hác Tao,
ở ngay bên cạnh cửa xe. Một ngôi nhà nhỏ, tường bằng đất trống trên, hở dưới,
không cửa ra vào, không có học trò vì đã tới trưa, các cháu tiểu học về nhà ăn
cơm.
Các cửa sổ và cửa ra
vào của điểm trường mầm non Hác Tao đều đóng kín vì mưa to. Chúng tôi ghé vào
bếp của điểm trường – đột xuất, không báo trước. Anh Khôi mở nắp nồi gang cười
nhìn động vào thịt đã được nấu kĩ trong đó. Còn tôi vội quay cảnh anh bảo vệ đang
rửa rau. Vì không nằm trong kế hoạch, anh Khôi chỉ mang được hai gói bánh kẹo
vào trong lớp. Anh đưa cho hai cháu lớn và nói: Các cháu chia cho các bạn đi.
Không hiểu vì mệt hay vì cảm động mà tay tôi hơi run run khi quay cảnh hai cháu
xé vỏ hộp, lấy bánh kẹo trao cho các bạn đứng thành hàng ngang rất trật tự.
Khi xe tời điểm
trường Mường Nhà, đúng vào lúc các cháu đang ngồi thành hai dãy đối diện, ở
giữa là bàn composit còn mới, màu rất đẹp,đợi các cô chia cơm. Tôi và cô Quế,
cán bộ phòng giáo dục cùng làm với các cô giáo vì đã quá muộn. Chẳng hiểu thế
nào, một cô giáo phát hiện ở gần cuối dãy bàn có một cháu chưa có cơm. Tôi
cười,nói với các cháu: Có một bạn chưa có cơm và thịt, mỗi chúng mình bớt một
chút cho bạn nhé. Tất cả giơ bát cơm để cô Quế lấy bớt đi cho bạn chưa có cơm.
Tiếp tục đi về phía
Tây Bắc, xe lắc lư, mỗi lúc một mạnh hơn. Còn tôi lim dim đôi mắt, như đang nằm
trên thuyền giữa biển ngày nào, nhìn bầu trời trong xanh sâu không đáy,
mây bông trắng chầm chậm trôi. Tôi nhớ lại cũng khoảng giờ này ngày hôm trước,
sau khi mắc xong đèn LED ở phòng của các cháu, phòng công cụ, nhà bếp, nhà xe,
nhà vệ sinh mà điện năng dùng cho chúng do pin mặt trời cung cấp. Đấy là 4
panel pin mặt trời có công suất 65W mỗi cái của anh Đăng Toản tặng các cháu. Ở
đỉnh núi cao này hầu như lúc nào cũng có ánh sáng và ánh nắng có cường độ lớn
hơn dưới xuôi vì khi trời trong trẻo, mây mù đều ở phía dưới. Nên hiệu điện thế
hở mạch và cường độ dòng đoản mạch đều cao hơn giá trị cực đại có ghi ở sau tấm
pin. Còn đèn LED được chế tạo từ các LED có hiệu suất phát quang 120-130
lumen/W vừa nhận được từ nước ngoài gửi về – ở chợ Giời Hà Nội, loại LED 1W
hiệu suất phát quang 80 lumen/W giá 10.000đ/LED. Cho nên trong căn phòng 30 mét
vuông có 4 đèn mắc ở độ cao 2m trên song sắt cửa sổ chiếu xuống đủ để các cháu
vui chơi, ca hát. Cho tới bây giờ bên tai tôi vẫn còn văng lại tiếng của một
cháu gái ghé vào tai tôi khẽ nói: “Ông Ôzôn ơi cháu muốn buổi tối nhà
cháu sáng đèn”. Chính tôi việc đi xe máy vuợt qua đưòng đất lưng mèo, đá tai
mèo đầy ổ voi, ổ rồng đem pin mặt trời và đèn LED lên đây là để các cháu quen
dần với ưng dụng công nghệ cao trong cuộc sống. Tôi xoa đầu cháu: “Ông sẽ giúp
cháu lắp như thế này ở bản của cháu”. Mấy ngưòi nhình tôi vẻ ngạc nhiên. Tôi
cưòi 11 năm nữa cháu học lớp 7 ông sẽ dạy cháu làm đèn LED và lắp hệ chiếu sáng
băng pin mặt trời, thuỷ điện mini như vừa dạy cho thầy trò ở Lào Cai
Nhìn các cháu nằm ngủ
theo ba dãy, tôi chợt nhớ đến các trường học ở Hà Nội, nhiều trường đẹp hơn,
nhiều đồ chơi hơn, nhưng không thể có được không khí trong lành như ở đây và
đặc biệt khi trời lạnh, ở đây chỉ có chăn chiên, còn ở Hà Nội là chăn bông. Một
cháu mơ gì đó đạp tung chăn ra. Một bạn từ xa ngóc đầu nhìn thấy. Tôi nói khẽ:
“Cháu ra đắp chăn lại cho bạn đi”. Cháu gái từ từ ra đắp chăn cho bạn rồi lại
về phòng ngủ tiếp.
Hàng ngày,tôi thường
gặp không ít người lấy việc giúp người khác là niềm vui. Nhưng trên bất kì đoạn
đường nào, bất kí ở công sở nào, bất kì địa phương nào cũng đều thấy những kẻ
vị kỉ, hoặc sỗng sượng,trắng trợn, lừa đảo, doạ dẫm hoặc thơn thớt những lời
hoa mỹ, đạo đức giả, tranh ăn, cướp đoạt của người khác. Phải tiếp tục làm gì
để những cháu bé ở vùng núi Điện Biên cũng như ở mọi miền sống thành thật, biết
nhường nhịn, thương yêu, giúp đỡ người khác?
2. Của các nhà khoa học
Ba Lan đấy
Ngài đại sứ Ba Lan gặp gỡ các cụư
nghiên cúư sinh Việt Nam
ở Ba Lan nhân dịp quốc khánh Ba Lan-09-11-2012.JPG
Đợt bồi dưỡng “Thí
nghiệm Vật lí hiện đại trong trường phổ thông” cho 100 trường THPT của Sở GDĐT
Hà Nội vừa chấm dứt, tôi lại gấp rút cùng học trò chuẩn bị các dụng cụ thí nghiệm
để lên các tỉnh vùng núi phía Bắc và Tây Bắc. Trước hết tôi trở lại Lào Cai
trong ba ngày để hướng dẫn giáo viên và học sinh trường chuyên Lào Cai và một
số giáo viên các trường khác làm lấy dụng cụ, linh kiện cho các bài thí nghiệm
về nhiệt – điện – từ – quang lượng tử.
Ngay phút đầu tiên
bước vào lớp tôi đã bị một gáo nước lạnh dội vào gáy: hầu hết
các đồng hồ đo điện
chỉ thị bằng kim hoặc hiện số mà trường đã mua hai đợt, có loại giá tới
800.000đ/cái đều bị hỏng hết. May sao những đồng hồ hiện số tôi đã giúp trường
mua với giá 60.000đ/cái từ năm 2001 vẫn hoạt động tốt – loại đồng hồ này đang
được bán rẻ đi vì ít người mua nên ở chợ Giời Hà Nội giá 50.000đ/cái. Cùng với
số đồng hồ tôi mang lên đủ để 25 nhóm thí nghiệm một lúc.Giống như ở Hà Nội
nhiều thầy cô thật thà nói với tôi:
“chúng em được học về
pin nhiệt điện nhưng chưa nhìn thấy nó lần nào”. “Chỉnh lưu dòng điện hai chiều
thành một chiều là hiện tượng rất phổ biến trong cuộc sống, được dùng trong rất
nhiều thiết bị điện nhưng cả mấy năm học trong trường Đại học cũng như từ khi
ra dạy đã gần ba mươi năm bây giờ em mới nhìn thấy điot chỉnh lưu, được dùng nó
để tạo mạch cầu chỉnh lưu”. Một giáo viên tỏ ra bực tức: “chả hiểu mấy ông biên
soạn chương trình thế nào lại đẩy bài chỉnh lưu dòng điện xoay chiều sang bên
kĩ thuật công nghiệp. Dạy vật lí mà không dạy chỉnh lưu thì dạy cái gì. May là
em cũng không biết cái diode chỉnh lưu đó là gì nên đỡ phải dạy mò”.
Do có 25 cặp nhiệt
điện nên đủ để 23 nhóm thực hành. Tôi cho so sánh kết quả đo khi dùng các cặp
nhiệt điện ấy của Ba Lan dài 1,2m và của Hungari có vỏ bọc là hợp kim dài 25cm
và của Trung Quốc dài 15cm chỉ đo được tới 150 độ C. Rất mừng là những câu hỏi
tôi đưa ra đã được các cháu tranh nhau trả lời. Thích nhất là các cháu biết
rằng :nếu dùng cặp nhiệt điện càng dài và độ lạnh được giữ ở một nhiệt độ cố
định như nước đá đang tan. Thì kết quả đo càng chính xác. Các giáo viên hỏi có
thể mua được chúng ở đâu. Do còn giảng nhiều nên tôi chỉ trả lời ngắn gọn: “Của
các nhà khoa học Ba Lan cho đấy”
Thí nghiệm về pin nhiệt điện-dùng cặp
nhiệt điện của Ba Lan mang về Việt Nam từ 1985
Sau khi bât công tắc
điện tôi đưa tay vào giữa một nguồn sáng màu xanh và một vật có che nhựa trắng,
còi bỗng rú lên.Tôi rút tay lên còi không kêu nữa, một học trò nhanh nhẩu nói:
“Máy báo động bằng ánh sáng đấy mà!” Tôi hỏi về nguyên lí hoạt động của máy,
học sinh này cười bẽn lẽn, tôi liền giảng về quang trở, cấu tạo, nguyên lí hoạt
động, phạm vi ứng dụng. Vật đã rơi tự do thì ở đâu cũng rơi. THPT chuyên Lào
Cai và nhiều trường khác đều lắp được đèn LED 1,8W được tạo từ các LED có công
suất 0,06W dùng nguồn 12V và công tắc quang – khi có ánh sáng dọi tới nhiều đèn
tắt, trời càng tối, đèn càng sáng. Các thầy cô lại hỏi để định mua cho trường
quang trở để làm thí nghiệm với học sinh, tôi trả lời: “Loại rẻ tiền, loại chất
lượng thấp đang bán rất nhiều ở chợ Giời – Hà Nội, Sài Gòn, còn loại cao cấp có
thể làm lạnh bằng ni tơ lỏng hoặc hê-li lỏng là của các nhà khoa học Ba
Lan đấy”
Thí nghiệm hệ chiếu sáng gồm:công tắc
quang và đèn LED do thầy trò Lào Cai tự lắp
Thú vị nhất là khi
các thầy trò làm thí nghiệm về pin mặt trời: đo các thông số quang điện
của pin. Tùy theo thời điểm lúc thì phải chạy đến chỗ có ánh nắng mặt trời, lúc
thì phải vào trong râm. Người ghi kết quả, người hỏi kết quả làm rộn rã cả một
khu trường. Không gì vui bằng học sinh nạp điện từ pin mặt trời vào ắc quy, sau
đó dùng công tắc quang để làm sáng đèn LED. Rất nhiều học sinh tỏ rõ niềm vui
của mình: “có thể dùng điện mặt trời,điện gió,đặc biệt là thủy điện mini đặt
bên dòng suối chảy gần nhà để thắp sáng đèn LED cho mọi người.Với giá thành rất
thấp do tự lắp lấy các mạch điện và đèn LED.mọi người lại hỏi có thể mua được
chúng ở đâu? Tôi cười: “Hãy đem mận Tam Hoa, rau cải Mèo … đổi lấy đôla rồi mua
linh kiện, kể cả từ Mỹ đều có thể thực hiện dễ dàng”
Các đồ thí nghiệm tôi
đã dùng hôm ấy được mang về từ Ba Lan vào tối 27 tết năm 1985 . Xe comangca của
đơn vị đến sân bay Nội Bài đưa tôi về Viện kỹ thuật quân sự cất đồ thí nghiệm
xong, tôi chỉ mang có hai cái áo trẻ em về nhà: một cho con của đại úy Phạm
Đình Huấn ,nhân viên của phòng tôi phụ trách, cái thứ hai cho con trai tôi. Thế
nhưng đến mồng ba tết ở tường nhà vệ sinh đã có dòng chữ: “Tiến sĩ Nguyễn Văn
Khải mang danh khoa học đậy nghề đi buôn”….
Hai năm sau, tôi
chuyển nghành,mang theo những đồ không ai cần dùng theo. Từ đó các trường phổ
thông từ Lào Cai, Hà Giang tới Cà Mau, Lâm Đồng được làm những bài thí nghiệm
mà không giáo viên nào có thể làm được dù đây là yếu tối cần và đủ trong giảng
dạy môn Vật lí. Theo kế hoạch đã định của sở giáo dục đào tạo Điện Biên, ban
giám hiệu trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, chiều mồng 7/11/2012 tôi sẽ bắt đầu
lên lớp từ 1h30’ chiều. Do bị lầy lội, tắc đường núi, mãi tới 4h42’ chiều tôi
mới bước vào lớp còn học sinh thì không chịu về dù đã 19h30’. Tất cả thầy trò
chuyên lý đều đề nghị tôi tiếp tục hưóng dẫn họ làm thí nghiệm điện quang mà
máy đo các thông số quang điện đèu được dùng ở Việt Nam từ hai mươi bảy năm về
trước. Còn ở Điện Biên mới được mười một năm. Ba giờ sáng 17/03/2001 theo lời
mời của giám đốc sở giáo dục Lai Châu tôi đã có mặt ở Điện Biên. Sau 13 lần
xuống xe, đẩy xe chở đày đồ thí nghiệm lội đường lầy. Một trăm năm mươi học
sinh và giáo viên của các trường trong tỉnh đã tới thực hành thí nghiệm bằng
các đồ thí nghiệm tôi mang đến.
. Giống như đối với
các tỉnh Hoà Bình, Sơn La, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, sau hai giờ ruỡi hướng dẫn thí
nghiệm tôi đọc năm đề thi vật lý quốc tế, do giáo sư Đàm trung Đồn đưa cho tôi,
để các cháu giải. Sau nủa tiếng các cháu giải được bốn bài gần như trọn vẹn.
Một số đồ dùng thí nghiệm mà tôi lại đem trở lại dạy ở Điện Biên lần này là quà
của các nhà khoa học Ba Lan đã công tác tại học viện quân sự Vacsava, Đại học
bách khoa Vacsava, Đại học tổng hợp Vacsava, Viện vật lí thuộc viện hàn lâm
khoa học Ba Lan trao tặng tôi vì họ muốn có người Việt Nam sang làm việc với họ
như tôi đã làm với họ.